تایپوگرافی شخصیت‌های شاهنامه
تایپوگرافی شخصیت‌های شاهنامه
نام کتاب: تایپوگرافی شخصیت‌های شاهنامه فردوسی
پدیدآورنده: داریوش مختاری
ناشر: رسم
چاپ اول: 1387
این کتاب با مقدمه دکتر میرجلال الدین کزازی و استاد صادق بریرانی منتشر شده است.
مقدمه دکتر کزازی:
نام و نگاره
یکی از فزونمایه ترین و گرانسنگ‌ترین سرچشمه‌ها و بسترهای هنر نگارگری در ایران، نامه ورجاوند و بی‌مانند فرزانه توس فردوسی فرخ سخن بوده است و هنوز نیز هست.
بسیاری از نگارگران چربدست و شیرینکار، به ویژه ریزنگاران (=مینیاتوریست) نغزخامه، این نامورنامه را با نگاره‌های خویش زیوری دیداری بخشیده‌اند و نماها و رخدادهایی از شاهنامه را، همساز و همسوی، همباز و همروی با بیت‌های بلند و دلپسند فردوسی، به یاری هنر جاودانه‌شان، جاودانه گردانیده‌اند.
به راستی، هر یک از شاهنامه‌هایی که به شیوه‌ای هنری نوشته و فراهم آمده است یا در این سالیان به چاپ رسیده است،جنگ یا گردآوردی (= مجموعه، آلبوم) است از نگاره‌های نغز و ناب ایرانی. ارج و ارز زیباشناختی این نگاره‌ها تا بدان پایه بوده است که گاه سوداگران شوریده رنگ بی‌فرهنگ، به آهنگ سود و سودا، آنها را از کتاب گسسته‌اند و جداگانه، چونان شاهکارهایی در هنر نگارگری، با بهایی هنگفت و گزاف به فروش رسانیده‌اند. این ماجرایی است دردانگیز و دریغ‌افزای که بر شاهنامه پرآوازه تهماسبی، یکی از درخشان‌ترین نمودها و نمونه‌های هنر کتاب‌آرایی ایرانی، رفته است؛ ماجرایی که کام و روی هر زیباپرست هنردوست را تلخ می‌گرداند و ترش.
مایه شادمانی است و نازانی که در روزگار ما نیز، نگارگران آنگاه که می‌خواهند شاهکاری ادبی را "بنگارند" و آن را نقش برزنند، شاهنامه را برمی‌گزینند.
یکی از این نقشبندان نگارآفرین داریوش مختاری است که به شیوه‌ای نوآیین و بی‌پیشینه، چهره‌ها و قهرمانان شاهنامه را نقش زده است و جنگی دلاویز و پندارخیز از آنها پدید آورده است.
ارزش و والایی این نگاره‌ها در نابی و نژادگی هنری و زیباشناختی آنهاست. هنرمند، نوآورانه و آفرینشگرانه نقش زده است؛ اما در دام آشوبگری و بیهودگی و ماخولیاهای ذهنی فرونیفتاده است. بی‌هیچ گمان، هنرمند راستین و سرشتین نوآور است و نیک از پیروی و بازآفرینی می‌پرهیزد و تن در می‌زند؛ زیرا نوآوری و تلاش در جستن قلمروهای ناپیموده و زمینه‌های ناپسوده و نکته‌های ناآزموده در آفرینش هنری، جان هنر است و آرمان هنر.
هنرمند راستین و آفریننده سرشتین، از آن روی که برداشت و آزمونی نو و ناب از جهان دارد و جهان را به گونه‌ای دیگرسان در خویشتن بازتاب می‌دهد و از آن خویش می‌کند، به ناچار، حتی بی‌آنکه خود بخواهد و بداند نوآیین و دیگرگون است و فرزند روزگار خویشتن.
اما یکی از سامان پریشی‌ها و آشفتگی‌های زمانه ما، برداشت ناساز و نادرست است از نوآوری در هنر و یکسان شمردن آشفتگی و هرج و مرج و آشوبگرایی با آفرینش ناب و نوآیین و نژاده هنری.
هنرمند آفرینشگر و نوآور کسی است که اگر هنجاری کهن را می‌شکند، در هنجارشکنی و "نابهنجاری" فرو نمی‌ماند و بر شکسته‌ها و ویرانه‌های هنجار کهن، هنجاری نو پدید می‌آورد، همچنان ناب و نژاده و آکنده از شور و شرار و کارمایه هنری که هر هنردوست زیباپرست با آن پیوند می‌تواند گرفت و از آن، کام و بهره هنری می‌تواند ستاند.
به هر روی، نوگرایی داریوش مختاری راستین و نژاده و هنرمندانه است و او به شیوه‌ای نوپدید و بی‌پیشینه بر پایه سروده‌های فردوسی، قهرمانان و چهره‌های بنیادین و نامدار شاهنامه را، به یاری ریخت نوشتاری نام آنان، نقش زده است؛ آنچنانکه همه آن چهره یا قهرمان را نام او می‌سازد.
بدین سان یکی از بنیادهای باورشناختی و نهانگرایانه ایرانی که در شاهنامه نیز بازتابی گسترده یافته است، در این نگاره‌ها به نمود آمده است و زمینه و خاستگاه آفرینشی هنری شده است؛ هر کس را نام او می‌سازد و همه هستی آدمی، به شیوه‌ای رازآلود و نهانگرایانه، در نام وی فرو می‌افشرد و اندوخته می‌گردد؛ به گونه‌ای که نیرومندترین و نزدیک‌ترین نماد و نشانه رازوارانه نامور (= کسی که دارای نام است)، نام اوست.
به پاس دلبستگی داریوش مختاری به شاهنامه که نامه فرهنگ و منش ایرانی است و به پاس هنرمندی وی که آن را در کار این نامه نامبردار کرده است، خواست او را برمی‌آورم و این دیباچه را بر جنگ نگاره‌های شاهنامه‌ای وی می‌نویسم و در فرجام آن، از درگاه دادار، برای این نگارگر گرامی کامکاری و بختیاری پایدار در تلاش‌های ارزنده هنری خواستارم.
دکتر میرجلال‌الدین کزازی
اردیبهشت 1387
